O VERÁN DE 1936 EN MUROS.
Co señor Lino Tieles nunha entrevista en Muros.Agora que se celebra o 70º aniversario do inicio da Guerra Civil española. E que este ano 2006 foi declarado como o ano da memoria parece de xustiza lembrar a todos e cada un dos represaliados pola dictadura do xeneral Franco. Eu aproveito este espazo que me ofrece a revista Alameda para ter un recordo especial en lembranza dos «paseados» de Muros.
Morrer «paseado» foi o destino de moitos demócratas no verán de 1936 como consecuencia do golpe de estado perpetrado polo xeneral Franco e a conseguinte paz de cemiterios que o novo réxime ía instaurar.
Os cargos públicos e a maioría da xente moi identificada coa causa republicana de toda esta comarca fuxiron por mar dende Muros a bordo dos vapores Santa Eulalia e Santa Rosa na madrugada do 26 de xullo. Galicia estaba xa perdida e coas columnas falanxistas pisándolles os talóns o grupo de milicianos muradáns retrocedía nos vehículos que requisaran a penas uns días antes entre os propietarios da vila. Partiron coa intención inicial de ir defender a capital coruñesa e viaxaron a bordo dos coches requisados na vila de Muros entre os propietarios: Antonio del Sel Carranza, Dolores Romero Viro, Alonso Lamela Cernadas, Alfonso Goyanes Sotelo, Alfonso Vigil Escalera, Ramón Artaza Malvarez e Adolfo Sel Portillo. Agardaban tamén amarrados no porto de Muros requisados dende o 24 de xullo os barcos “Antonio Pérez”, “Genoveva” ou “Joaquín Iglesias” e “La Riveiriña”. Pero finalmente decidirán embarcarse nos dous bous máis grandes chegados ao porto solo unhas horas antes. Nos vapores Santa Eulalia e Santa Rosa propiedade do industrial conserveiro muradán Antonio Pérez chegarían a Bilbao o 28 de xullo.
Entre as persoas que fuxiron atopábanse os recoñecidos republicanos Manuel Tobío Romaní, José Veloso Mayo e José Tobío Mayo de Esteiro, Manuel Mayo de Abelleira, Juan Malvárez Baamonde, Pedro García Fernández, Juan Malvárez Pérez, de Muros, José Sendón Sendón da Virxe do Camiño e Juan Martínez Vidal de Serres. Xunto con máis compañeiros entre os que se atopaban tamén as autoridades de Noia, os mineiros de Lousame e traballadores da madeira de Outes. Partiron con rumbo a Bilbao onde seguirán loitando pola legalidade da república. Posteriormente coa derrota militar toda esta xente veríase abocada ao exilio ou a cumprir condena nas prisións franquistas.
Quedaría encargado do despacho das tarefas da alcaldía muradá o concelleiro veciño de Abelleira Eugenio Lestón Muros. Cargo que ocuparía a penas uns días. Ata a toma de posesión o 30 de xullo do novo alcalde Adolfo del Sel Portillo. O primeiro alcalde franquista parece ser que era un vello coñecido do xefe da columna militar rebelde posto que estudiaran xuntos en Pontevedra.
O mes de agosto sería especialmente duro para os mestres. Os mestres foron acusados de sementar o espírito republicano nos cativos. E o republicanismo era considerado polos golpistas como un bicho que corrompía os valores tradicionais. No boletín oficial da provincia do 11 de agosto apareceu unha circular do delegado militar de instrucción pública da Coruña na que se pedía aos concellos a emisión dun informe sobre os mestres de cada distrito da provincia. Este informe foi conformado en Muros con celeridade e enviado a Coruña ao día seguinte, o 12 de agosto. Aínda que posteriormente ese informe mesmo sería ampliado o 18 de agosto. A penas uns días máis tarde chegarían as destitucións dos mestres identificados en maior ou menor medida coa causa republicana. Primeiro foi a suspensión de emprego e soldo para don José Ballesta Serrano –mestre do pósito de Louro-, dona María Membrela de Baño e don Joaquín Fernández Cambeiro, de Tal. Despois a declaración de destitución e cesantía definitiva na súas escolas para don Francisco Rodríguez Suárez e don José Tobío Mayo, entregadas as súas esposas por ausencia deles. Posteriormente a destitución de don Andrés Sánchez Toro -mestre de Bornalle- e as de dona Carmen Alonso Puente e don Paulino Núñez Arenas, mestres de Esteiro e Riomaior. As notificacións a estes dous últimos non puideron facerse por atoparse os interesados «ausentes e en ignorado paradoiro». Xa no mes de setembro chegaría o cese definitivo para dona María Agustina Rico Lago –mestra de Torea- e a suspensión para dona Sofia Merejo Vázquez, de Serres. Así como a destitución para Libertad Alonso Puente, mestra da escola de nenas de Esteiro. O mestre do pósito de Louro que recibira primeiro a suspensión de emprego, será cesado definitivamente o 8 de setembro. Xunto con Manuel Alonso Asorey –mestre de Esteiro- que por aquela tampouco estaba xa no seu domicilio. Finalmente non puido notificarse a destitución a don José Álvarez López –mestre de Louro-. E o escrito sería devolto con un lacónico «non foi posible facer a entrega ao interesado por ter falecido o primeiro do actual». Efectivamente o mestre de Louro foi «paseado» o primeiro de setembro e abandonado á beira do camiño que sae do lugar cara ao monte. Do camiño que vai de Louro cara a Taxes. Un camiño que tristemente dende aquela recibe o nome da corredoira do mestre. En lembranza do asasinato daquel mozo natural da Santa Comba que tivo a desgracia de morrer «paseado» no verán de 1936.
Desgracia que tamén experimentou Pedro Priegue Priegue. Este home de sesenta e seis anos era veciño do lugar do Riomao na parroquia de Torea. Foi detido o 15 de agosto acusado de dispoñer de emblemas comunistas e de agachar na súa casa ao garda municipal republicano Manuel Lago Ramos, tamén coñecido por Outeiro. Estivo no depósito municipal de Muros ata que o 22 de agosto foi trasladado para a prisión compostelá. Durante a viaxe na costa de San Xusto (Lousame) será «paseado» e abandonado á beira da cuneta. O señor Pedro de Torea era un home moi coñecido en Muros, dotado con unha gran preparación que adquiriu na emigración americana. E o seu asasinato causará unha auténtica conmoción na Vila e en todo o concello.
Na noite anterior, amañecendo o 21 de agosto, tamén sería abandonado á beira da estrada nun punto limítrofe entre os concellos de Muros e de Outes o cadaleito de outro «paseado». Na zona coñecida como a Arnela. Situada na parroquia de Esteiro apareceu o cadáver con dous tiros na cabeza de don Luis Barrena y Alonso de Ojeda. Este avogado natural de Siguenza, na provincia de Guadalaxara, e con residencia na madrileña rúa de Alberto Aguilera, contaba corenta e un anos de idade. Acostumaba a veranear en Muros dende había algúns anos en compañía da súa dona Carmen Doval del Campo e dos seus fillos. Segundo contaban os vellos na vila era un home de moita prestancia que gustaba de pasear as tardes polo peirao de Muros para mirar os mariñeiros. Parece ser que trabou confianza con vellos patróns muradáns como o señor Juan do Trono e con Corre que chove. Aos que gustaba de ir comprarlle os peixiños e falar con eles das cousas do mar.
Nas eleccións gañadas pola Fronte Popular de febreiro de 1936, Luis Barrena conseguira unha acta de deputado pola circunscrición de Melilla, en representación de Izquierda Republicana.
Tamén houbo xente que fuxiu agachándose nos montes por temor a represión dos vencedores. Este foi o caso de Lino Tieles Blanco, a quen tiven a sorte de entrevistar con máis de noventa anos. E felizmente conservaba unha memoria privilexiada que me serviu de fonte esencial para este traballo. Lino Tieles estivo fuxido e acollido por amigos e familiares de Torea e Abelleira ata a súa detención do 17 de decembro. Unha vez preso en Muros foi trasladado á Coruña, onde será condenado e ingresado na prisión provincial. De regreso a Muros, volta a clandestinidade e protagonizará unha épica fuxida por mar a Francia que pola súa singularidade espero ter a ocasión de relatarvos nunha vindeira ocasión.
Morrer «paseado» foi o destino de moitos demócratas no verán de 1936 como consecuencia do golpe de estado perpetrado polo xeneral Franco e a conseguinte paz de cemiterios que o novo réxime ía instaurar.
Os cargos públicos e a maioría da xente moi identificada coa causa republicana de toda esta comarca fuxiron por mar dende Muros a bordo dos vapores Santa Eulalia e Santa Rosa na madrugada do 26 de xullo. Galicia estaba xa perdida e coas columnas falanxistas pisándolles os talóns o grupo de milicianos muradáns retrocedía nos vehículos que requisaran a penas uns días antes entre os propietarios da vila. Partiron coa intención inicial de ir defender a capital coruñesa e viaxaron a bordo dos coches requisados na vila de Muros entre os propietarios: Antonio del Sel Carranza, Dolores Romero Viro, Alonso Lamela Cernadas, Alfonso Goyanes Sotelo, Alfonso Vigil Escalera, Ramón Artaza Malvarez e Adolfo Sel Portillo. Agardaban tamén amarrados no porto de Muros requisados dende o 24 de xullo os barcos “Antonio Pérez”, “Genoveva” ou “Joaquín Iglesias” e “La Riveiriña”. Pero finalmente decidirán embarcarse nos dous bous máis grandes chegados ao porto solo unhas horas antes. Nos vapores Santa Eulalia e Santa Rosa propiedade do industrial conserveiro muradán Antonio Pérez chegarían a Bilbao o 28 de xullo.
Entre as persoas que fuxiron atopábanse os recoñecidos republicanos Manuel Tobío Romaní, José Veloso Mayo e José Tobío Mayo de Esteiro, Manuel Mayo de Abelleira, Juan Malvárez Baamonde, Pedro García Fernández, Juan Malvárez Pérez, de Muros, José Sendón Sendón da Virxe do Camiño e Juan Martínez Vidal de Serres. Xunto con máis compañeiros entre os que se atopaban tamén as autoridades de Noia, os mineiros de Lousame e traballadores da madeira de Outes. Partiron con rumbo a Bilbao onde seguirán loitando pola legalidade da república. Posteriormente coa derrota militar toda esta xente veríase abocada ao exilio ou a cumprir condena nas prisións franquistas.
Quedaría encargado do despacho das tarefas da alcaldía muradá o concelleiro veciño de Abelleira Eugenio Lestón Muros. Cargo que ocuparía a penas uns días. Ata a toma de posesión o 30 de xullo do novo alcalde Adolfo del Sel Portillo. O primeiro alcalde franquista parece ser que era un vello coñecido do xefe da columna militar rebelde posto que estudiaran xuntos en Pontevedra.
O mes de agosto sería especialmente duro para os mestres. Os mestres foron acusados de sementar o espírito republicano nos cativos. E o republicanismo era considerado polos golpistas como un bicho que corrompía os valores tradicionais. No boletín oficial da provincia do 11 de agosto apareceu unha circular do delegado militar de instrucción pública da Coruña na que se pedía aos concellos a emisión dun informe sobre os mestres de cada distrito da provincia. Este informe foi conformado en Muros con celeridade e enviado a Coruña ao día seguinte, o 12 de agosto. Aínda que posteriormente ese informe mesmo sería ampliado o 18 de agosto. A penas uns días máis tarde chegarían as destitucións dos mestres identificados en maior ou menor medida coa causa republicana. Primeiro foi a suspensión de emprego e soldo para don José Ballesta Serrano –mestre do pósito de Louro-, dona María Membrela de Baño e don Joaquín Fernández Cambeiro, de Tal. Despois a declaración de destitución e cesantía definitiva na súas escolas para don Francisco Rodríguez Suárez e don José Tobío Mayo, entregadas as súas esposas por ausencia deles. Posteriormente a destitución de don Andrés Sánchez Toro -mestre de Bornalle- e as de dona Carmen Alonso Puente e don Paulino Núñez Arenas, mestres de Esteiro e Riomaior. As notificacións a estes dous últimos non puideron facerse por atoparse os interesados «ausentes e en ignorado paradoiro». Xa no mes de setembro chegaría o cese definitivo para dona María Agustina Rico Lago –mestra de Torea- e a suspensión para dona Sofia Merejo Vázquez, de Serres. Así como a destitución para Libertad Alonso Puente, mestra da escola de nenas de Esteiro. O mestre do pósito de Louro que recibira primeiro a suspensión de emprego, será cesado definitivamente o 8 de setembro. Xunto con Manuel Alonso Asorey –mestre de Esteiro- que por aquela tampouco estaba xa no seu domicilio. Finalmente non puido notificarse a destitución a don José Álvarez López –mestre de Louro-. E o escrito sería devolto con un lacónico «non foi posible facer a entrega ao interesado por ter falecido o primeiro do actual». Efectivamente o mestre de Louro foi «paseado» o primeiro de setembro e abandonado á beira do camiño que sae do lugar cara ao monte. Do camiño que vai de Louro cara a Taxes. Un camiño que tristemente dende aquela recibe o nome da corredoira do mestre. En lembranza do asasinato daquel mozo natural da Santa Comba que tivo a desgracia de morrer «paseado» no verán de 1936.
Desgracia que tamén experimentou Pedro Priegue Priegue. Este home de sesenta e seis anos era veciño do lugar do Riomao na parroquia de Torea. Foi detido o 15 de agosto acusado de dispoñer de emblemas comunistas e de agachar na súa casa ao garda municipal republicano Manuel Lago Ramos, tamén coñecido por Outeiro. Estivo no depósito municipal de Muros ata que o 22 de agosto foi trasladado para a prisión compostelá. Durante a viaxe na costa de San Xusto (Lousame) será «paseado» e abandonado á beira da cuneta. O señor Pedro de Torea era un home moi coñecido en Muros, dotado con unha gran preparación que adquiriu na emigración americana. E o seu asasinato causará unha auténtica conmoción na Vila e en todo o concello.
Na noite anterior, amañecendo o 21 de agosto, tamén sería abandonado á beira da estrada nun punto limítrofe entre os concellos de Muros e de Outes o cadaleito de outro «paseado». Na zona coñecida como a Arnela. Situada na parroquia de Esteiro apareceu o cadáver con dous tiros na cabeza de don Luis Barrena y Alonso de Ojeda. Este avogado natural de Siguenza, na provincia de Guadalaxara, e con residencia na madrileña rúa de Alberto Aguilera, contaba corenta e un anos de idade. Acostumaba a veranear en Muros dende había algúns anos en compañía da súa dona Carmen Doval del Campo e dos seus fillos. Segundo contaban os vellos na vila era un home de moita prestancia que gustaba de pasear as tardes polo peirao de Muros para mirar os mariñeiros. Parece ser que trabou confianza con vellos patróns muradáns como o señor Juan do Trono e con Corre que chove. Aos que gustaba de ir comprarlle os peixiños e falar con eles das cousas do mar.
Nas eleccións gañadas pola Fronte Popular de febreiro de 1936, Luis Barrena conseguira unha acta de deputado pola circunscrición de Melilla, en representación de Izquierda Republicana.
Tamén houbo xente que fuxiu agachándose nos montes por temor a represión dos vencedores. Este foi o caso de Lino Tieles Blanco, a quen tiven a sorte de entrevistar con máis de noventa anos. E felizmente conservaba unha memoria privilexiada que me serviu de fonte esencial para este traballo. Lino Tieles estivo fuxido e acollido por amigos e familiares de Torea e Abelleira ata a súa detención do 17 de decembro. Unha vez preso en Muros foi trasladado á Coruña, onde será condenado e ingresado na prisión provincial. De regreso a Muros, volta a clandestinidade e protagonizará unha épica fuxida por mar a Francia que pola súa singularidade espero ter a ocasión de relatarvos nunha vindeira ocasión.
@ Francisco Abeijón Núñez. Maio 2006.
2 comentarios:
Os meus respetos e as miñas mellores lembranzas para todos os nosos veciños fuxidos, represaliados ou "paseados" durante aqueles escuros anos , que o seus nomes vivan eternamente para a súa honra e como lembranza da ignominia dos seus inimigos.
Ese home... Lino Tieles Blanco, foi o culpable da desaparicion do meu abo. El escapou no barco no cal o meu abo era jefe de Maquinas. Levouno pa Fracia a punta de pistola e nunca se supo nada do meu abo o cal deixou a muller con catro fillos e embarazada do meu tio.
El e Pelegrino Leston Gonzalez foron os culpables de todo esto.
Publicar un comentario