Conversa con D.XOSÉ AGRELO HERMO

Pequeno adianto da que probablemente sería a derradeira entrevista de D. Xosé Agrelo Hermo (1937-2006). Conversa que sairá publicada dentro de pouco tempo nunha revista - homenaxe que se está elaborando para a lembranza e o recoñecemento do noso singular compañeiro e mestre.

- Como foron os teus inicios co nacionalismo?

A min colléronme no setenta e cinco. Practicamente integráronme dentro da organización -foi Eleuterio-. Eu xa non era un rapaz, xa tiña trinta e sete anos. Era un home xa maior. Parece ser que foran porque eu dirixía o teatro Candea (…).

A selección de militantes facíase case sempre en base a dúas cousas: unha era o uso da lingua. Fixábanse na persoa que nun principio tivera certa influencia e certa capacidade de liderazgo, que fora fiel a lingua primeiro. E outra que foras moi bo profesional, tamén. Era no que se fixaba moito a xente. Cando se ía a captación estábamos en plena clandestinidade. Polo tanto ninguén se podía apuntar a un grupo político nin a nada. Senón que ías a captalo, ías a collelo… Entón mírabase de facer uns contactos directos. Mirábase como respiraba, en principio... polo menos cando eu xa estiven no Consello Nacional. E cando me captaron a min, por exemplo, Eleuterio Formoso empezou a ir con nós ao teatro. El non facía teatro, decía podo ir convosco e ía. Dentro do grupo de teatro Candea xa había unha militante….

- Falemos un pouco da transición…

Era duro no setenta e oito decirlle á xente que a Constitución era mala. Cando estiveras reclamando sempre por unha Constitución (…) E distinguirlle que era españolista. Ahí xa tiñas que decirlle que era boa para España pero non para nós. Entón ahí viña o conflicto de que che entenderan. Que no fondo non era máis que eso: «esto é España, e nós non somos España. Nós somos unha nación. Estamos dentro dun estado que lle chaman España, pero nós somos distintos, vivimos nun país distinto». Non era máis que isto, solo con que entenderan isto, xa estaba. (…) Que en Euskadi, abstivéranse. Cando uns amigos de Herri Batasuna, non sei se era Herri Batasuna daquela. Eu estaba por alí e aproveitaron para facer unha charla. A mín presentáronme como o home do “ez”. Eses tiveron os santos collóns -decía o presentador- de decirlle que non ó Estatuto, e nós abstémonos (…)

- Finalmente, poderías facer unha valoración persoal deste período.

A nivel individual, eu penso que ese traballo realmente si algo queda hoxe do nacionalismo, se o nacionalismo ten un respecto por parte da xente é gracias a aquelas accións. E ese rescoldo aínda segue. E que agora hai un retroceso en moitas cousas, na lingua…Pero que volves a recoller porque quedara aquél rescoldo do traballo (…)

Eu perdín moitísimo tempo, perdín moitísimos cartos…porque tiñas unha familia e non vías un céntimo, todo ía para alí. A vantaxe é que tiven unha compañeira que aceptou, porque outros…xente dunha valía extraordinaria, abandonaron os estudios…

Pero todo iso valeu a pena, porque iso, esa construción deste país eu penso que foron os cementos de todo isto, do que é o nacionalismo hoxe…