CEN ANOS DE «MOI HUMANITARIA» VILA DE MUROS.

O 28 de outubro de 1905 perderíase sen víctimas ao tocar os baixos dos Meixidos o cruceiro “Cardenal Cisneros”. Tratábase dun barco de 106 metros de eslora e 7500 toneladas de desprazamento, con seis caldeiras de vapor que lle permitían acadar os 18 nós e con unha dotación de 550 tripulantes. Fora construído no arsenal de Ferrol por un importe total aproximado de quince millóns de pesetas. Era idéntico aos “Princesa de Asturias” e “Cataluña” botados nos estaleiros de La Carraca (Cádiz) e Cartagena respectivamente. Foran feitos coa intención de constituíren o máis claro expoñente dun hipotético rexurdimento da mariña española logo dos desastres de Santiago de Cuba e de Cavite. Tratábase dun barco novo que entrara en servicio en 1902 pero con deseño e artillería xa desfasados posto que a súa construcción proxectouse ao abeiro dunha Real Orde datada o 17 de setembro de 1888. En Ferrol, a obra de construción fora dirixida polo enxeñeiro xefe D.Manuel Hernández Pérez, auxiliado polo alférez de navío e enxeñeiro naval D. José Quintana Junco e o armamento do buque dirixeuno o enxeñeiro xefe de D. Manuel Rodríguez Rodríguez. A fasquía do barco e a súa pouca artillería mesmo chegarían a ser descalificados polo propio rei Alfonso XIII, según conta o estudioso en asuntos militares D.Alejandro Anca Armadillo.
O buque chegara a Muros logo dunhas manobras e zarpaba en baixamar con rumbo a Ferrol para carenar fondos e reparar as caldeiras. Con unhas condicións meteorolóxicas inmellorables, con tempo claro e co mar como un prato. O resto da escuadra composta polo “Princesa de Asturias”, o “Rio de la Plata” e o “Extremadura” zarpaban de Muros para Vigo ao mando do xeneral Santaló totalmente alleos ao destino que lle agardaba ao “Cisneros”. Segundo relatan as crónicas daquela, como por exemplo as de Jaime Solá director do Heraldo de Galicia, as de Luís Malvárez para “La Voz de Galicia” e “Noticiero” ou mesmo as do escritor Artaza. O “ Cardenal Cisneros” navegaba a 10 nós de velocidade cando contra as nove da mañán do 28 de outubro de 1905 unha laxa dos Meixidos desgarroulle a obra viva de xeito que sería imposible conter a inundación. O comandante señor Díaz Miranda ordenou o abandono do buque aos 544 tripulantes que ían a bordo e que se fixo con un desconcerto inicial e posteriormente en orde durante os tres cuartos de hora que aínda estivo a flote o Cisneros. Participaron do salvamento ademais do vapor “Argonauta”, o balandro “Méndez Núñez”, moitas lanchas de pesca do xeito, como as patroneadas polos muradáns Manuel Porrúa, Ricardo Caamaño e moitos outros.
Á pesar da busca e recoñecemento que posteriormente farían na zona os buques “Urania” da Comisión Hidrográfica e o cañoneiro “Marqués de la Victoria”, nunca aparecería a fatídica agulla non sinalada nas cartas coa que bateu o Cisneros según a versión dos protagonistas dos feitos exposta nas dilixencias sumariais practicadas ao efecto no salón de actos do concello de Muros, presididas polo xeneral Santaló e nas que participou como secretario o xefe de estado maior D.Manuel Dueñas. A versión resultante do actuado sería publicada en suplementos especiais nos xornais como La Voz, Heraldo de Galicia ou Noticiero Ferrolano:
“Que o sábado último ás cinco da madrugada saiu o Cardenal Cisneros da ría de Muros, a un andar de dez millas. Que sendo as sete cincuenta o acorazado, libre xa dos baixos de Bruyos arrumbou para pasar a dúas millas e media dos Meixidos. As oito viuse romper o mar pola aleta de estribor sobre ditos baixos. Entón sentíndose a bordo do buque unha tremenda trepidación. A máquina parou inmediatamente.
Practicado con rapidez un recoñecemento, puido apreciarse unha enorme vía de auga.(...)
O Cisneros comenzou a afundirse con lentitude pola proa. Cando chegou ao seu último tercio, o buque tomou a súa posición vertical, poñendo ao aire hélices e quilla. Despoios prodúxose un espantoso remuíño. Logo advertiuse unha columna ou tromba de auga seguida dunha explosión semellante a dun torpedo. Despois afundiuse por completo. Pénsase que ao afundirse reventou o casco.”
Parece máis realista darlle creto á versión expresada polos pescadores testemuñas do incidente; para os xeiteiros o “Cardenal Cisneros” afundiuse logo de chocar cos baixos de Meixidos no umbral da Costa da Morte, ben coñecidos polos navegantes. Os mariñeiros que relataron a perda do cruceiro acoirazado para o xornalista vigués do Heraldo de Galicia, contaban como eles estaban faenando cando o viron asomar o barco por Monte Louro e de súpeto comprenderon que levaba moi mal rumbo:
“- o barco viña perderse sen remedio, nós comprendiámolo e non podíamos evitalo. Primeiro pasou por unhas pedras chamadas Ximiela e que non está nas cartas españolas pero si nas inglesas e tivo a fortuna de non estrelarse. Pero despois arrumbou máis a terra. Xa antes pasara por dentro duns baixos. Nós comprendíamos que a bordo non se decataban do perigo. Como vían romper a laxe grande do Meixido críanse libres das pedras, e nós gritábamos con todas as nosas forzas, ata quedar roucos, e facíamos sinais cos panos. Éramos moitos barcos a dicirlles que se separasen. Pero de abordo pensaban que aquelas voces e aquelas sinais eran a despedida á escuadra que viñan de pasar algúns días en Muros...Dígolle a vostede que saltábamos sobre as lanchas. algúns chorábamos. O Cisneros íase sobre as pedras e nós víamos que ía a perderse”.

O Comandante do Cardenal Cisneros era o Capitán de Navío don Manuel Díaz Iglesias nacido en Cádiz o 17 de abril de 1848, que servira meritoriamente en Filipinas e como segundo no “Reina Cristina”. Faltáballe tan solo un mes de mando para estar en condicións de obter un ascenso. Pero a súa carreira profesional quedaría para sempre truncada logo deste naufraxio e de ser condenado o 25 de xaneiro de 1906 a un ano de suspensión de emprego. Coméntase que logo do naufraxio paseando abatido polos soportais de Muros declaraba que lle agardaba ter que pelear contra todos:“a pelear con toda España” decía-. Posteriormente sería destinado no Instituto de Hidrografía para encargarse de corrixir unha nova edición do código internacional de sinais.

A tripulación dende os botes se salvamento puido presenciar o afundimento do Cardenal Cisneros. O barco sumerxiuse primeiro de proa, levantando despois a popa e o cruceiro galego como lle chamaban os mariños afundiuse por completo sobre a banda de babor. Toda a escea durou cerca de dez minutos. Contaban os supervivientes que se os maquinistas non tivesen aberto o vapor das caldeiras a explosión sería enorme. E gracias a que os compartimentos estancos estaban pechados o afundimento non foi instantáneo logo do choque. Foi obxecto de grandes eloxios o comportamento do terceiro maquinista que con unha serenidade e precisión grandes retirou os fogos, evitando que a catástrofe tivera espantosas proporcións.
No primeiro momento prodúxose pánico entre a tripulación lanzándose a auga varios mariñeiros. Un deles Manuel Canosa de Fisterra bateu contra un canón antes de ir ao mar resultando gravemente ferido. O terceiro maquinista, Luciano Díaz, foi que lle deu saída ao vapor. O maquinista maior, Juan García, deu a orde de pechar os compartimentos estancos. O choque co baixo abrira un boquete de máis da metade da lonxitude do barco. Tres fogoneros resultaron feridos: Muíños de Ferrol, Parga de Sada e o catalán Palao. Tamén resultaron feridos un soldado de infantería de marina e un mariñeiro ao lanzar os botes a auga.
O terceiro comandante, señor Andújar, distinguiuse polo seu comportamento nestes momentos de perigo. Baixou á máquina a dirixir estas operacións que tiñan que facerse con urxencia.
A relación oficial de feridos quedou finalmente composta por Jesús Fernández, natural de Fisterra. Suárez de Navia. Peña de Pontevedra. Carbón da Estrada. Os tres leves. O mariñeiro de 1ª, Jesús Fernández, natural de Fisterra por caída sobre un cañón. O fogoneiro de 1ª, Constantino Suárez, natural de Navia con queimaduras. O soldado de infantería de Mariña, José Peñas, natural de Pontevedra con ferida na man esquerda ao arriar un bote. O soldado de infantería de Mariña, José Carbón, natural da Estrada con ferida no pe esquerdo ao arriado dun bote.
Embarcada a xente en nove botes e lanchóns, os primeiros foron remolcados polo vapor Argonauta ata Muros e 32 mariñeiros seguiron ata Corcubión a bordo do balandro Méndez Núñez que tamén acudiu a prestar auxilios nos primeiros momentos.
Cando chegou a tripulación ao muelle de Muros hora e media despois da perda do buque o alcalde –Sr.Louro, un vello mariño mercante- arengou aos veciños muradáns para que acollesen nas súas casas aos naufrágos. O Sr.Díaz Iglesias aloxouse na casa do Sr. Siaba, posto que según relato do xornalista Jaime Solá a muller do Comandante en días pasados regresando dun paseo fora sorprendida pola chuvia e tivera que acollerse no fogar dos señores Siaba. Recibira alí tantas atencións que ao voltar a Muros non quixo ir a outro sitio. Aloxáronse o resto dos mandos do Cisneros na casa do señor Manuel Riveiro e do propio alcalde Sr.Louro.
Arribaron a Muros os cruceiros Extremadura e Rio de la Plata, os canoneiros Marqués de la Victoria, Marqués de Molíns e Vasco Núñez de Balboa. Os tripulantes naufragos do Cisneros foron distribuídos en todos os barcos da escuadra. O xeneral Santaló tiña disposto enviar a Ferrol a mariñeiría, pero pola cerrazón que se advertira voltaron a terra para dormir no pobo.
Os naufragos estarían en Muros ata o día 30 de outubro. De volta rumbo para Ferrol ao atoparse o “Rio de la Plata” –barco no que ía o Comandante do “Cisneros”- fronte aos baixos Meixidos no lugar aproximado da catastrofe formáronse sobre a cuberta as dotacións de ambos buques e deuse lectura ao telegrama que o ministro de defensa dirixiu ao comandante xeral da división participándolle a satisfación que ao Rei lle causou o notable salvamento levado a cabo. O telegrama leído polo propio señor Díaz Iglesias, decía así:
“Ministro da Marina a Capitan xeral do Departamento.
Elevo a S.M. os nobres sentimentos que expresa telegrama de V.E. encargándolle transmita unha vez máis a testemuña de gratitude do Rei e da Patria para o seus subordinados cuia exemplar disciplina que admira e ensalza propios e extraños, evitou a terrible traxedia que sería para España esta desgracia irreparable.”

No ano seguinte, en 1906, a vila de Muros será obxecto do envío dunha fotografía do rei asinada polo propio monarca, dunha medalla para o señor Alcalde e pola concesión do título de «moi humanitaria» para a vila polo labor desempeñado no salvamento do buque “Cardenal Cisneros”. A Gaceta de Madrid do 9 de outubro publicará o decreto de concesión deste título:
“A S.M. el Rey (q.D.g) dignouse expedir por este ministerio real decreto seguinte.= Querendo dar unha proba do meu real aprecio á vila de Muros, provincia de Coruña, e tendo en conta os seus leais e heróicos antecedentes, así como a súa constante adhesión á monarquía constitucional, veño de concederlle os títulos de Moi Nobre, Moi Leal e Moi Humanitaria.= Dado en San Ildefonso a a vintenove de setembro de mil novecentos seis.=Alfonso.=O Ministro da Gobernación. Bernabé Dávila”.

O concello de Muros na sesión plenaria celebrada o 14 de outubro de 1906 acordou que se empregase no futuro este título de “Moi nobre, moi leal e moi humanitaria” no distintivo municipal de Muros para acadar así a súa perpetuación. Van alá cen anos.


@ Francisco Abeijón Núñez (03/10/2005).